Theodor W.Adorno, componist, en zelf dus kunstenaar, 'gebruikt' het beschouwen van kunst bij zijn zoektocht naar het doorgronden van (menselijke) constructies en instituties tot en met het geheel van wat hij benoemt als het onderdrukkende 'objectieve' systeem dat hij vervolgens blootlegt als de ultieme 'subjectiviteit' van wie het binnen dit systeem voor het zeggen hebben.
Eli Siegel, de grondlegger van het '
Esthetisch Realisme' heeft ooit gezegd:
«All beauty is a making one of opposites, and the making one of opposites is what we are going after in ourselves.».
Als ik de hierna volgende beschouwing van Adorno goed op me in laat werken, dan beslaat wat hem betreft 'what we are going after in ourselves' niet slechts het individuele mensenleven, maar het geheel van het menselijke universum, van de individuele ziel tot en met het systeem dat we onszelf gebouwd hebben (cf. Minima Moralia, 66 en 72), dat is dus: 'We', opgevat in de breedste individuele én collectieve zin van het woord. Als dát waar is, gaan de implicaties van wat hij beweert heel erg ver. De werkelijkheid van wat er gebeurt en wat er gedaan wordt in onze mensenwereld weerspiegelt alles wat in al die ontelbare menselijke zielen ooit is opgekomen, en zal opkomen. Wat Adorno betreft geldt dit niet slechts voor 'all beauty', maar zeker ook voor 'all ugly'. Of ik het met hem eens ben, weet ik nog niet, maar de gedachte fascineert me, alleen al omdat ze zowel het dogmatische construct van 'het geschapen zijn naar Gods beeld' als dat van de 'erfzonde' van elke geconstrueerdheid ontdoet, en laat staan zoals ze 'zijn'.... En dat zou ik toejuichen, omdat beide gegevenheden binnen willekeurig welk theologisch of moreel systeem dan ook juist door het geconstructueerd-zijn respectievelijk van haar werkelijke glorie beroofd en van haar echte afgrijselijkheid zijn afgeholpen..., ten onrechte dus. Of liever gezegd: beide in malam partem omdat daardoor het zicht ontnomen wordt op hoe het er werkelijk met ons voorstaat!
Maar nu Adorno:
«Wie zich ooit vanuit de kracht van zijn precieze reageren in ernst onderwerpt aan de discipline van een kunstwerk, aan zijn immanente vormwet, de dwang van zijn vormgeving, voor hem vergaat het voorbehoud van het slechts subjectieve van zijn ervaring als een armzalige schijn, en elke stap die hij krachtens zijn extreem subjectieve ervaring naar het binnenste van de zaak doet, heeft onvergelijkbaar veel grotere objectieve kracht dan de omvattende en veelal bevestigde begripsvorming zoals bijvoorbeeld die van de 'stijl', waarvan de wetenschappelijke pretentie ten koste van een dergelijke ervaring gaat» (Minima Moralia, 43).
Dit nu maakt dat beeldende, maar ook muzikale kunst aan wie ervoor open staat kan leren om te gaan zien wat verhuld was, te gaan horen wat tot zwijgen gedoemd leek te zijn..., niet alleen ten aanzien van het werk zelf, maar ook ten aanzien van de veel meer omvattende werkelijkheid die erdoor 'in-het-werk-gesteld' wordt (Cf. Heidegger, De oorsprong van het kunstwerk. Amsterdam: Boom [2002], p. 92). De mogelijkheid tot een dergelijke transparantie en het leerproces waarin ogen en oren werkelijk opengaan, eerst voor het goede en mooie, maar dan ook voor het abjecte en kwade, zie ik als reeds besloten in Gods scheppingswoord op de eerste dag: "Dat het licht zij!", én in het werk van Jezus Christus toen hij - als Messias teruggekomen uit het eeuwig donker van de godverlatenheid - de wereld met luide stem voor eens en voor altijd toegeroepen heeft: "Het is volbracht!".
